Co do zasady rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania (art. 133 § 1 k.r.o.).
Należy więc podkreślić, że Kodeks rodzinny i opiekuńczy nakłada na rodziców bezwzględny obowiązek alimentacji dziecka od małoletności do czasu uzyskania przez nie zdolności do samodzielnego utrzymania się, więc każde zachowanie się rodzica zmierzające do uchylenia się od obowiązku płacenia alimentów na rzecz dziecka małoletniego należy uznać za niedopuszczalne.
Nieporadność bowiem takiego dziecka i jego uzależnienie od rodziców sprawia, że uchylanie się rodziców od spełniania obowiązku alimentacyjnego na rzecz dziecka, które nie osiągnęło jeszcze pełnoletności, nie może znaleźć ochrony.
Co w sytuacji, gdy pełnoletnie dziecko, w sposób naganny zachowuje się względem rodziców?
Czy jest możliwe, aby obowiązek alimentacyjny został zniesiony?
Zgodnie z art. 144 1 k.r.o., zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka. Tak ukształtowana możliwość uchylenia się od świadczeń alimentacyjnych z powołaniem się na sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego odpowiada poczuciu sprawiedliwości i nie jest instrumentem odpłaty za naganne zachowanie się uprawnionego. Odwołanie się do zasad współżycia społecznego jest uzasadnione tym, że konstrukcja oceny żądania alimentów nawiązuje do konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego, wyrażonej w art. 5 k.c., w którym wskazana została klauzula generalna zasad współżycia społecznego. Przepis ten chroni więc również uzasadniony interes zobowiązanego i środki jego utrzymania przed żądaniem niezasługującym na ochronę.
Zagadnieniem tym zajął się Sąd Najwyższy w uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej z dnia 16.12.1987r. III CZP 91/86 (OSNP 1988, nr 4, poz. 42) w sprawie wytycznych w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty przyjmując, że
w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa (o zasądzenie alimentów) w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.).
W uzasadnieniu tej tezy Sąd Najwyższy wymienił przykłady rażąco niewłaściwego postępowania uprawnionego do alimentacji, wskazując, że są nimi:
- zachowanie godzące w życie lub zdrowie członka rodziny (np. przemoc),
- naruszanie godności,
- naruszanie dobrego imienia i innych dóbr osobistych członków rodziny (np. wyzywanie, obrażanie, używanie w stosunku do rodziców słów wulgarnych itp.),
- zawinione popadnięcie w niedostatek (np. hazard, trwonienie majątku, oszczędności),
- umyślne wywołanie sytuacji prowadzącej do żądania świadczeń alimentacyjnych (np. zawiniona utrata lub rezygnacja z pracy zarobkowej).
Sąd Najwyższy wskazał na to, że rażąco naganne zachowanie się osoby uprawnionej do otrzymywania alimentów z zasady jest surowo oceniane przez społeczeństwo, bowiem trudno zakładać, by osoba doznająca krzywdy mimo to zobowiązana była do świadczenia alimentów na rzecz osoby ją krzywdzącej.
Źródło: Uchwała Sądu Najwyższego, sygn. akt III CZP 91/86 (OSNP 1988, nr 4, poz. 42)
