Zgodnie z art. 898 § 1 KC darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
Pojęcie to ma charakter nieostry, jednakże w doktrynie i piśmiennictwie zasadniczo zgodnie przyjmuje się, iż znamiona „rażącej niewdzięczności” wyczerpują zachowania, które oceniane rozsądnie, z uwzględnieniem kryteriów subiektywnych i obiektywnych, muszą zostać uznane za wysoce niewłaściwe, naganne i krzywdzące darczyńcę. Rażąca niewdzięczność występuje więc wówczas, gdy obdarowany dopuszcza się względem darczyńcy rozmyślnie nieprzyjaznych aktów, przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, czci oraz mieniu, a także gdy obdarowany narusza obowiązki wynikające ze stosunków łączących go z darczyńcą, odmawiając przykładowo udzielenia pomocy w chorobie czy w innych trudnych sytuacjach życiowych, mimo oczywistej możliwości jej udzielenia (por. m.in. wyr. SN z 15.02.2012 r., I CSK 278/11, wyr. Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25.03.2010 r., I ACa 30/10).
Skuteczne odwołanie darowizny – poza koniecznością złożenia wobec obdarowanego oświadczenia woli w tym przedmiocie – wymaga przede wszystkim zaistnienia ustawowych przesłanek do dokonania tej czynności, czyli dopuszczenia się przez obdarowanego względem darczyńcy rażącej niewdzięczności (art. 898 § 1 KC).
Ocena czy obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności musi być przy tym dokonywana zawsze w oparciu o poszczególne okoliczności konkretnej sprawy i poza samym zachowaniem obdarowanego wymaga także uwzględnienia stosunków i relacji między tymi osobami, w tym także zachowania samego darczyńcy. Sąd wyraził pogląd, że okolicznościami przemawiającymi za skutecznym odwołaniem darowizny mogą być w pewnych przypadkach także działania i zaniechania podejmowane na szkodę i przeciwko darczyńcy nie bezpośrednio przez obdarowanego tylko przez osobę trzecią. Sytuacja tego rodzaju może przemawiać za przyjęciem rażącej niewdzięczności obdarowanego, ale tylko wówczas, gdy zostanie wykazane, że wyjątkowo negatywne zachowania osoby trzeciej były przez niego motywowane zamiarem wyrządzenia drugiej stronie umowy darowizny dolegliwej szkody lub krzywdy.
Jako rażąco niewdzięczne zachowanie kwalifikuje się tylko takie zachowanie obdarowanego, które polega na działaniu lub zaniechaniu (nieczynieniu) skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które – oceniając rzecz rozsądnie – musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Rażącą niewdzięczność musi cechować znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy, szkody majątkowej.
Trudna sytuacja finansowa nie stanowi przesłanki odwołania darowizny, gdyż art. 898 § 1 KC wyraźnie określa, w jakim przypadku możliwe jest odwołanie darowizny.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach – I Wydział Cywilny z dnia 29 stycznia 2016 r., I ACa 818/15